Mooie zinnenboek – Uit: Wereldburgerschap in Nederland; een verkenning

Soms lees je iets wat gaat over eeuwen geleden, maar net zo goed over vandaag de dag zou kunnen gaan. History teaches us nothing zeg ik Phoebe (Friends) maar na.

De contacten met vreemde volkeren wekken steeds maar weer nieuwe denkbeelden en nieuwe behoeften; dat gaat ten kosten van de voorliefde voor het vaderland en de eigen oude gewoontes:
Gevoel van meschelijkheid en meer uitgebreide verkeering met vreemdelingen beschaaft het ruwe, het eigenzoekende der vaderlandsliefde, maar neemt ook lichtelijk het schoone en verhevene van dezelve weg – ja onder den schijn dat men een beschaafd wereldburger zij, wordt dikwijls alle daadlijke menschlievendheid verstikt.*

Voor Van Hamelsveld was de verhouding tussen wereldburger en patriottisme duidelijk uit balans. Zijn kritiek is een voorafspiegeling van de pessimistische sfeer waarin Nederland omstreeks 1800 terecht komt.** Naarmate de politieke en economische omstandigheden verslechterden, werd de druk op vaderlandsliefde en nationaal gevoel sterker opgevoerd. Verrassend genoeg verdween het ideaal van een grensoverstijgende verbondenheid tussen mensen niet van het toneel […].

*Ysbrand van Hamelsveld, De zedelijke toestand der Nederlandsche natie (Amsterdam 1791) 160-161.
** Van Sas, ‘De vaderlandse imperatief’, 305-307.

Uit: Eveline Koolhaas-Grosveld, ‘Wereldburgerschap in Nederland; een verkenning’. In: De negentiende eeuw, 35 (2011) 1-2, p. 8-9.